Młodzież w prawie cywilnym

Źródło: CQF-avocat, Pixabay.

Każdy z czytelników ma zdolność prawną. Niektórzy ponadto odznaczać się mogą pełną bądź ograniczoną zdolnością do czynności prawnych. Czym oba pojęcia się różnią? Co nastolatkowie, według prawa cywilnego, mogą robić, a na co potrzebują zgody rodziców lub sądu opiekuńczego?

Art. 8 § 1 kodeksu cywilnego (dalej jako KC) jasno określa, że każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną. Rzecz jednak inaczej ma się ze zdolnością do czynności prawnych, gdyż jej pełnię posiadają osoby pełnoletnie. Ograniczoną zdolność nabywa się natomiast wraz z ukończeniem 13 roku życia. Wcześniej tej zdolności po prostu się nie posiada.

W tym artykule autor chce skupić się na młodzieży — osobach z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych lub jej brakiem — i zwięźle przedstawić, na co pozwala, a czego zabrania prawo cywilne.

Art. 14 § 1 KC mówi jasno: czynność prawna dokonana przez osobę bez zdolności do czynności prawnych jest nieważna. Wyobraźmy sobie jednak sytuację, w której 10-letnie dziecko idzie do sklepu po ulubione słodycze. Czy sprzedawca powinien mu odmówić możliwości dokonania zakupu z racji, że zawarta umowa sprzedaży będzie nieważna? Nie! Z pomocą przychodzi nam art. 14 § 2 KC. Jasno stwierdza on, iż zawarta umowa staje się ważna, jeżeli należy ona do zbioru umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, chyba że krzywdzi ona wskazanego wyżej 10-latka. W tym przypadku tak jednak nie jest, dlatego też osoby poniżej 13 roku życia mogą zaopatrywać się w ulubione słodycze w sklepie.

Źródło: Tariq786, Pixabay.

By jednak kupić coś w markecie, należy mieć pieniądze. Czy osoby niepełnoletnie mogą pracować? To zależy. Prawo pozwala na zatrudnianie osób, które ukończyły 15 lat (muszą one jednak być absolwentami 8-letniej szkoły podstawowej, a także przedstawić świadectwo lekarskie stwierdzające, iż dana praca nie zagraża ich zdrowiu) jedynie do wykonywania lekkich prac bądź w celu przygotowania zawodowego. Należy pamiętać, że czas nauki w szkole wlicza się do czasu pracy młodocianego. Nie może on także pracować w porze nocnej oraz w godzinach nadliczbowych.

Co natomiast z młodymi aktorami, dziećmi, które widzimy w serialach czy filmach? Okazuje się, że osoby poniżej 16 roku życia, za zgodą rodzica lub opiekuna, a także po uzyskaniu zezwolenia od miejscowego inspektora pracy, mogą zostać zatrudnione w działalnościach: kulturalnej, artystycznej, sportowej i reklamowej.

Za pracę należy się wynagrodzenie. To jest jasne. Gdzie jednak można zarobione pieniądze przechowywać? Na koncie bankowym. Kto może je założyć? Okazuje się, iż każda osoba, która ukończyła 13 rok życia. Rachunek bankowy może zostać założony dwojako: albo jako subkonto na rachunku rodzica, albo jako samodzielne konto. W tym drugim przypadku konieczna jest jednak zgoda rodzica bądź opiekuna osoby małoletniej, pomimo że to ona będzie stroną umowy. To skutek obecności w polskim porządku prawnym art. 18 KC. § 1 mówi bowiem, że ważność umowy zawartej przez osobę z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych zależy od potwierdzenia tej umowy przez przedstawiciela osoby małoletniej. Jedynymi umowami zawieranymi przez małoletnich, które nie wymagają zgody jego rodziców czy opiekunów, są te, które należą do zbioru umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego. Należy ponadto zauważyć, że zarobki osób małoletnich są ich własnością. Dlatego też, zgodnie z art. 21 KC, mogą one rozporządzać tymi pieniędzmi bez zgody przedstawiciela ustawowego, chyba że sąd opiekuńczy postanowi inaczej.

Młodzi ludzie czasem mogą chcieć rozpocząć własną firmę. Czy jest to możliwe? W przypadku działalności jednoosobowej nie. Ją prowadzić mogą jedynie osoby pełnoletnie. Inaczej jest jednak w spółkach handlowych. Tam pełną zdolność do czynności prawnych muszą mieć m.in. członkowie zarządu czy rady nadzorczej. Z tego też wynika, że osoby niepełnoletnie mogą zawrzeć umowę spółki bądź do niej przystąpić. Podobnie dzieje się w przypadku spółek osobowych. Należy jednak pamiętać, że każdy ze wspólników (np. spółki jawnej) odpowiada za jej zobowiązania całym swoim majątkiem. Dlatego też przed zaciągnięciem jakiegokolwiek zobowiązania konieczne jest uzyskanie zgody sądu opiekuńczego. Co jednak ważne, osoby bez pełnej zdolności do czynności prawnych mogą być właścicielami udziałów oraz akcji, ponieważ są one jedynie prawem do udziału w zysku. Jeżeli jednak dana osoba będzie chciała je sprzedać, to będzie musiała uzyskać zgodę sądu rodzinnego i opiekuńczego.

Co natomiast z członkostwem w stowarzyszeniach? Pomimo że organizacje te mogą tworzyć osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych, to osoby niepełnoletnie także mogą do nich należeć. Co ciekawe, małoletni w przedziale od 16 do 18 lat mogą korzystać z prawa wybierania i bycia wybieranym do organów danego stowarzyszenia. Trzeba jednak pamiętać, że, według prawa, w składzie zarządu większość muszą stanowić osoby z pełną zdolnością do czynności prawnych. Osoby poniżej 16 roku życia nie mają takich praw, lecz nadal mogą należeć do stowarzyszeń. Należy jednak pamiętać o wymaganej zgodzie przedstawicieli ustawowych danego małoletniego. Jedynym wyjątkiem względem opisanych wyżej obostrzeń jest sytuacja, gdy dana jednostka organizacyjna stowarzyszenia zrzesza wyłącznie małoletnich. Wtedy mogą oni i wybierać, i być wybieranymi do jej władz.

Źródło: Adrian Grycuk, Wikimedia.

Przenieśmy się teraz do wydziału cywilnego sądu. Tutaj znowu podział na dwie zdolności. Pierwsza, sądowa, przysługuje każdemu. Daje ona możliwość występowania w procesie jako strona. Druga natomiast, procesowa (dająca możliwość dokonywania czynności procesowych, w tym złożenia np. pozwu), przysługuje osobom posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. W przypadku osób z ograniczoną zdolnością do czynności prawnych zdolność procesowa przysługuje im tylko w sprawach wynikających z czynności, których mogą dokonywać samodzielnie. Jeżeli wobec tego nie ma się zdolności procesowej, to czynności procesowe dana osoba podejmuje przez swojego ustawowego przedstawiciela.

Małoletni mogą być jednak świadkami. W kodeksie postępowania cywilnego nie ma żadnego zakazu powoływania ich na świadków z wyjątkiem art. 259 pkt 1, który mówi, że nie mogą nimi być osoby niezdolne do spostrzegania lub komunikowania swych spostrzeżeń. Decyzja o zdolności lub niezdolności należy do sędziego prowadzącego daną sprawę. Drugim wyjątkiem jest postępowanie w sprawach małżeńskich. Tam małoletni, którzy nie ukończyli lat 13 i zstępni stron (ich potomkowie — dzieci, wnuki itd.) młodsi niż 17 lat nie mogą być przesłuchiwani w charakterze świadków. Stąd też małoletnie dzieci mają zakaz bycia przesłuchiwanymi w procesie o rozwód ich rodziców.

Inaczej jest jednak w procesach bezpośrednio dotyczących małoletnich osób. Wtedy sąd wysłuchuje ich, jeżeli ich rozwój umysłowy, stan zdrowia i stopień dojrzałości na to pozwalają. Co także ważne, rozmowa z nimi odbywa się poza salą posiedzeń sądowych. Osoby te mają również zdolność do podejmowaniu czynności w postępowaniach dotyczących ich samych, jeżeli mają, chociażby ograniczoną, zdolność do czynności prawnych. Co ważne, sąd może jednak ograniczyć lub nawet wyłączyć osobisty udział małoletniego, jeśli przemawiają za tym względy wychowawcze.

Zdecydowana większość postępowań sądowych jest jawna. Dlatego też wszystkie osoby pełnoletnie mogą w nich uczestniczyć w charakterze publiczności. Małoletni również mają taką możliwość, jeżeli zgodę wyrazi przewodniczący rozprawy. To niezwykle ważne prawo, w szczególności dla klas prawniczych w szkołach. Dzięki temu przepisowi uczniowie mogą obserwować prawdziwe postępowania.

Fraza „małoletni” występuje w przepisach prawa cywilnego często. Mają oni wiele praw, ale też na wiele rzeczy muszą uzyskać zgodę sądu lub przedstawicieli ustawowych. Ważne jest jednak, by niepełnoletni znali prawo, w szczególności te przepisy, które ich bezpośrednio dotyczą.

Mikołaj Wolanin

Pragniesz przeczytać więcej artykułów publikowanych w „Kongresach”? Zapraszamy do pobrania wydanych numerów, klikając tutaj.