Fot. Radek Pietruszka/PAP
23 lipca 2021 roku Rzecznikiem Praw Obywatelskich wybrany został dr hab. Marcin Wiącek. Proces wyboru następcy Adama Bodnara był jednak długi i zawiły. Przypomnijmy, we wrześniu 2020 roku upłynęła kadencja Bodnara, ale, zgodnie z ustawą o RPO, mimo jej upływu Rzecznik nadal pełni swój urząd do czasu powołania przez parlament następcy. 15 kwietnia 2021 Trybunał Konstytucyjny orzekł, że przepis ustawy, który na to zezwala, jest niekonstytucyjny i w tych okolicznościach 15 lipca przepis stracił moc obowiązującą, a obywatele pozostali bez swojego obrońcy. Przed Wiąckiem kandydatów (i kandydatek) było łącznie aż siedem. Kandydatury niektórych zostały odrzucone już przez Sejm, a innych – dopiero w Senacie.
Pół roku od minionych wydarzeń to idealny czas na pierwsze refleksje i oceny nowego rzecznika. I to postaram się zrobić.
Kim jest Marcin Wiącek?
Marcin Wiącek urodził się 28 marca 1982 r. w Mińsku Mazowieckim. Jest Profesorem Uniwersytetu Warszawskiego i doktorem habilitowanym nauk prawnych. Specjalizuje się w prawie konstytucyjnym i prawach człowieka.
Współpracował jako ekspert z wieloma instytucjami publicznymi, m.in. z Kancelarią Prezydenta RP, Biurem Analiz Sejmowych, Biurem Rzecznika Praw Obywatelskich, Rządowym Centrum Legislacji, Najwyższą Izbą Kontroli, Krajową Radą Sądownictwa, Ministerstwem Sprawiedliwości, Ministerstwem Rozwoju, Ministerstwem Rolnictwa i Rozwoju Wsi, Ministerstwem Skarbu Państwa, Ministerstwem Finansów, Urzędem m.st. Warszawy, Marszałkiem Województwa Mazowieckiego.
W czasie procesu wyborczego zapowiadał – „Mam zamiar po prostu robić swoje i pracować na rzecz poprawy sytuacji wszystkich, którzy się czują wykluczeni i zwrócą się do RPO o wsparcie”.
Czy z danej obietnicy się wywiązał? Sprawdźmy, analizując jego najważniejsze poczynania.
Kryzys na granicy
Kryzys migracyjny na granicach Białorusi z państwami Unii Europejskiej doczekał się już nawet własnej strony na Wikipedii. Rozpoczął się z początkiem lata 2021 roku i – jak przyznaje Aleksander Łukaszenka – jest odpowiedzią na unijne sankcje wobec Białorusi. Jak na kryzys zareagował nowy RPO?
Biuro Rzecznika zorganizowało kilka wizyt w obszarze objętym stanem wyjątkowy, a raporty podczas nich sporządzone przekazano Kancelarii Prezesa Rady Ministrów. Z wywiadów wynika, że Wiącek i jego zastępcy potępiają metody stosowane przez stronę polską w kwestii kontaktów z migrantami – zwłaszcza metodę tzw. pushbacków. Przekazano materialną pomoc dla cudzoziemców i organizacji działających przy granicy.
Wiącek interweniował w sprawie zaginięcia 4-letniej dziewczynki z Iranu. W odpowiedzi Komendant Wojewódzki Policji w Białymstoku zapewnił o podjęciu czynności i penetracji terenów leśnych. Bez skutku.
W Międzynarodowym Dniu Praw Człowieka wręczył Nagrodę RPO im. Pawła Włodkowica społeczności samorządowej Michałowa za pomoc i humanitarną postawę w czasie kryzysu na granicy.
Wystąpił do Straży Granicznej, gdy podczas kontroli nie zauważono poprawy w strzeżonych ośrodkach dla cudzoziemców w Krośnie Odrzańskim i Wędrzynie. Nadal pozostają przepełnione, bez prywatności, a także z niedostateczną opieką lekarską.
Zbadano również warunki służby żołnierzy stacjonujących na granicy. Przedmiotem zainteresowania Rzecznika, który w tej sprawie napisał do szefa MON, było zdrowie psychiczne i warunki socjalne żołnierzy. Mariusz Błaszczak w odpowiedzi zapewnił, że żołnierz zgłaszający problemy natury psychicznej jest ewakuowany poza rejon działań, a także poinformował o warunkach bytowych wojskowych.
Śmierć ciężarnej kobiety w szpitalu w Pszczynie
We wrześniu 2021 r. w szpitalu w Pszczynie zmarła 30-letnia pacjentka w dwudziestym drugim tygodniu ciąży. Przyczyną śmierci był wstrząs septyczny.
Rzecznik w tej sprawie skontaktował się z Rzecznikiem Praw Pacjenta, a następnie zwrócił się do Ministra Zdrowia Adama Niedzielskiego o stanowisko, a także do Prezesa NFZ w celu uzyskania wyników kontroli pszczyńskiego szpitala oraz informacji na temat tego, czy do NFZ wpływają informacje o zagrożeniach zdrowia i życia kobiet w ciąży.
Polski ład?
Emeryci i emerytki masowo wręcz skarżą się Rzecznikowi na niższe świadczenia emerytalne. Wyrażają poczucie niesprawiedliwości i krzywdy. Zostali oni pominięci przy konstrukcji ulgi dla klasy średniej.
Już w toku prac legislacyjnych Wiącek ten problem zasygnalizował. Teraz pyta ministra finansów o kształt zapowiadanych przez niego wyrównań dla emerytów.
Pegasus
Problem, którym obecnie żyje cała Polska. Wykazano, że w Polsce inwigilowani tym oprogramowaniem byli mecenas Roman Giertych, prokuratorka Ewa Wrzosek oraz senator Koalicji Obywatelskiej Krzysztof Brejza.
Rzecznik Praw Obywatelskich zwrócił się do Premiera o podjęcie
„pilnych działań mających na celu dostosowanie obowiązującego w tym zakresie stanu prawnego do standardów konstytucyjnych oraz europejskich”,
a także przekazanie
„wszelkich informacji o podjętych do tej pory działaniach, w szczególności o rozpoczętych analizach i pracach legislacyjnych poprzedzających opracowanie stosownego projektu aktu normatywnego — o ile takie zostały podjęte”.
Postuluje również o utworzenie specjalnego, niezależnego organu badającego działalność służb specjalnych czy przyznania jednostce prawa do informacji o byciu przedmiotem zainteresowania ze strony uprawnionych instytucji.
Refleksje i oceny
Przywołane przeze mnie działania to tylko mała część inicjatyw Rzecznika. Myślę jednak, że spokojnie stwierdzić możemy, że był i jest tam, gdzie prawa człowieka czy prawa obywatela są łamane. Działa bezstronnie, co stara się podkreślać, często spotykając się z przedstawicielami władz, ambasadorami czy środowiskami organizacji pozarządowych, a także redakcji. Uważam, że jest rzecznikiem na miarę naszych czasów, a jego wybór daje nadzieję na wspólne działanie na rzecz nie tylko obywateli, ale i praworządnego państwa.
O autorze
Licealistka, redaktorka, działaczka, asystentka społeczna Posłanki, feministka i lewaczka. Miłośniczka kawy, języka niemieckiego, historii nowożytnej, a także polskiej polityki.