Przejdź do treści

Elektorat cynizmu – recenzja „Społeczeństwo populistów”

„Dla socjologa Prawo i Sprawiedliwość jest najciekawszą partią, jaką mieliśmy w polskiej historii. Potrafi regularnie bić rekordy popularności, mając najbardziej niepopularnych liderów” – czytamy w książce „Społeczeństwo populistów”. To owoc badań Przemysława Sadury i Sławomira Sierakowskiego nad społeczeństwem, zachodzących w nich zmianach, a także tego, jak postrzegają politykę. Czym charakteryzują się wyborcy Prawa i Sprawiedliwości? 

ABC populizmu

Początek pozycji „Społeczeństwo populistów” to nachylenie się nad teoriami socjologicznymi, historią filozofii i zagłębienie się w historię polityczną Europy Wschodniej i Zachodniej. Poznajemy różne podejścia do populizmu, sposoby jego kształtowania i funkcjonowania. Fakt, dlaczego w niektórych krajach działa świetnie, ale w innych jest skazany na porażkę. To właśnie poprzez odniesienia do rządów innych państw autorzy wyjaśniają źródła powodzenia populistów. Przywoływany zostaje między innymi Donald Trump oraz Viktor Orbán. Dla młodszej grupy odbiorców lub po prostu tych, którzy nie śledzą polityki i nie są zorientowani w socjologii i filozofii pierwsze rozdziały, stanowiące wprowadzenie do tematyki populizmu, mogą być mało zrozumiałe. Z trudem przychodziło zrozumienie wielu przywoływanych postaci; historycznych i politycznych wydarzeń, a także trudnych słów, które nie były na bieżąco wyjaśniane.

Reformy czy gotówka?

Na potrzeby zrozumienia sukcesu Prawa i Sprawiedliwości w ciągu ostatnich ośmiu lat, a także odpowiedzi na pytanie „Dlaczego PiS wygrywa wybory?” potrzebne jest wyróżnienie dwóch rodzajów społeczeństwa. W krajach o wysokim zaufaniu do instytucji publicznych (Europa Zachodnia, Skandynawia), gdzie rywalizują ze sobą partia obiecująca zwiększenie inwestycji w system edukacji albo fundusz zdrowia oraz druga partia obiecująca transfery społeczne, ludzie częściej wybiorą tę pierwszą. Cenniejsze będą tam działania na rzecz dalszej poprawy sytuacji u samego źródła, niż gotówka do portfela. Obywatele wierzą w te zmiany, bo wierzą w państwo. U nas jest jednak odwrotnie. Siłę i charakter populizmu w Polsce tłumaczy niski poziomu zaufania w społeczeństwie. Do polityków, instytucji, ale też do samych siebie. Partia gotówki będzie cieszyła się większą popularności, bo kiedy nie ufa się państwu, wybierze się pieniądze. A za pomocą środków finansowych na własną rękę będzie rozwiązywać swoje problemy.

Społeczeństwo populistów (fot. Jakub Szafrański | Krytyka Polityczna)
Autorzy książki Społeczeństwo populistów Przemysław Sadura i Sławomir Sierakowski | Fot. Jakub Szafrański | Krytyka Polityczna

Chodząca sprzeczność

Autorzy książki wyodrębniają i definiują dwie grupy wyborców Prawa i Sprawiedliwości. Powszechne jest uważanie, że większość głosujących na PiS stanowią osoby zapatrzone w partię. Broniące jej dobrego imienia na każdym kroku, zgadzające się z nią w wielu aspektach. Także takie, które szukają kontaktu z politykami. Często są w stanie wstąpić w lokalne struktury partii. Jest to elektorat fanatyczny, który wbrew pozorom stanowi mniejszość. Sadura i Sierakowski definiują większą część elektoratu PiS-u jako cyniczną. Taki wyborca nie kieruje się swoim światopoglądem, nie zwraca uwagi na partię w całości jej postulatów i działań. Wybiera z ich programu jedynie wąsko rozumiany indywidualny interes, czyli coś, co będzie dla niego korzystne. Jest w stanie przymknąć oko na wiele afer i kontrowersyjnych spraw, jednak jest ich w pełni świadomy i często nie popiera przekazu partyjnego.

Cynizm w praktyce

Po przejściu przez trzy pierwsze rozdziały dotyczące wspomnianej wcześniej historii populizmu dociera się do zdecydowanie najbardziej wyczekiwanej części. Prezentacja wyników badań fokusowych przeprowadzonych na blisko osiemnastu tysiącach obywateli specjalnie na potrzeby książki to meritum pozycji „Społeczeństwo populistów”. To tam można poznać omawianych wcześniej cynicznych oraz fanatycznych wyborców Prawa i Sprawiedliwości. To teoria w praktyce – „na żywym organizmie” przekonujemy się, że ich również przeraża propaganda mediów publicznych, dostrzegają zmiany w wymiarze sprawiedliwości, negatywnie wypowiadają się o aferach związanych z kościołem katolickim. Dla zachowania kontrastu książki i zaprezentowania szerszego obrazu możemy przeczytać także wypowiedzi wyborców Platformy Obywatelskiej.

Polskie Społeczeństwo populistów?

Pozycja Sadury i Sierakowskiego to nie tylko analiza i opis sposobu działania partii politycznych. Tu oderwano się nieco od samych przywódców, a skupiono się na tych, którzy ich popierają i na nich głosują. Badania fokusowe pokazały, że wyborcy Prawa i Sprawiedliwości to elektorat zróżnicowany. W głosie oddanym na tę partię dostrzegają swój interes. Książka pojawiła się na rynku kilka miesięcy przed październikowymi wyborami. Miała wyjaśnić fenomen sukcesu PiS-u, być może niejako pozwolić zrozumieć, dlaczego znowu zwyciężą? Powyborcza rzeczywistość zdaje się jednak kształtować nieco inaczej. Co wydarzy się teraz, jak długo pozostaniemy „społeczeństwem populistów”?

Książkę „Społeczeństwo populistów” można zamówić na stronie wydawnictwa Krytyka Polityczna.

Fot. nagłówka: Dominik Paszliński | www.gdansk.pl

O autorze

Absolwent Międzynarodowych Stosunków Gospodarczych I stopnia w Gdańsku, student tego samego kierunku na II stopniu, a także student filologii szwedzkiej. Czas lockdownu zmotywował go do angażowania się w nowe projekty. W taki sposób znalazł się w mediach studenckich, gdzie współtworzył programy na żywo, przeprowadzał wywiady, przygotowywał audycję we współpracy z gdańskim oddziałem GUS. Doświadczenia dziennikarskie w formie warsztatowej zdobywał na takich projektach jak: Stan Młodych, Dziennikarze na rzecz globalnych wyzwań czy Młoda Redakcja. Wolny czas poświęca na sport, odkrywanie nowej muzyki czy czytanie książek.