Sądownictwo administracyjne, mimo swojej niedługiej historii, odgrywa niebagatelną rolę w polskim systemie ustrojowym. Jednakże nie każdy ma świadomość, że ich funkcjonowanie (szczególnie w odniesieniu do sądów powszechnych) jest dość skomplikowane. Niniejszy artykuł ma na celu usystematyzować najważniejsze informacje dotyczące administracyjnego wymiaru sprawiedliwości.
REFORMA SĄDOWNICTWA ADMINISTRACYJNEGO
Zgodnie z normami polskiej konstytucji postępowanie sądowe jest co najmniej dwuinstancyjne. W istocie sądownictwo administracyjne „wywiązuje się” z ów przepisu. Obecnie mamy w Polsce Wojewódzkie Sądy Administracyjne (WSA), które są sądami pierwszej instancji, oraz Naczelny Sąd Administracyjny (NSA), którego rolą jest rozpatrywanie skarg na orzeczenia WSA. Jednakże w tym miejscu warto wspomnieć, że nie zawsze w historii polskiego sądownictwa administracyjnego funkcjonowało to w wyżej wymieniony sposób.
Pierwotnie w powojennej II RP od 1922 r. funkcjonował Najwyższy Trybunał Administracyjny, który był jedynym ogólnopolskim sądem administracyjnym. Miał na celu kontrolować legalność wydawanych decyzji administracyjnych, a skargę do NTA mogła złożyć każda osoba fizyczna, której prawo zostało naruszone, w terminie do dwóch miesięcy. Mimo planów utworzenia sądownictwa administracyjnego na poziomie wojewódzkim, pozostało ono jednoinstancyjne.
Dopiero od 1980 r. w Polsce działa NSA, który na mocy artykułu 3 § 1 ustawy „Prawo o ustroju sądów administracyjnych” (PUSA) sprawuje nadzór nad działalnością wojewódzkich sądów administracyjnych w zakresie orzekania w trybie określonym ustawami, a w szczególności rozpoznaje środki odwoławcze od orzeczeń tych sądów i podejmuje uchwały wyjaśniające zagadnienia prawne oraz rozpoznaje inne sprawy należące do jego właściwości. Od niedawna, bowiem od 2004 r. mamy dwuinstancyjne sądownictwo administracyjne, dzięki powołaniu do życia Wojewódzkich Sądów Administracyjnych, których obecnie jest szesnaście.
WŁAŚCIWOŚCI SĄDÓW ADMINISTRACYJNYCH
Zgodnie z artykułem 1 § 1 PUSA Sądy administracyjne sprawują wymiar sprawiedliwości przez kontrolę działalności administracji publicznej oraz rozstrzyganie sporów kompetencyjnych i o właściwość między organami jednostek samorządu terytorialnego, samorządowymi kolegiami odwoławczymi i między tymi organami a organami administracji rządowej. Nie można mieć zatem złudzeń, że rola jaką odgrywają, jest szczególna dla demokratycznego państwa prawnego.
Wyżej przytoczony przepis nie wyczerpuje jednak wszystkich kompetencji i właściwości sądów administracyjnych. Na uwagę zasługuje fakt, iż każdy obywatel może zwrócić się ze skargą na decyzję administracyjną, uchwałę organu stanowiąco-kontrolnego, czy też bezczynność organu, jeżeli nie wywiązuje się on z załatwienia konkretnej sprawy w określonym prawem terminie.
Co istotne i najważniejsze z obywatelskiego punktu widzenia, sądy administracyjne nie rozstrzygają spraw co do ich meritum – orzeczenia sądów nie rozwiązują spraw merytorycznie, ze względu na ich kasatoryjny charakter (sąd orzeczeniem może uchylić daną decyzję, ale nie ingeruje w jej merytorykę). Oznacza to, że w przypadku uchylenia przez sąd danej decyzji, sprawa „wraca z powrotem” do organu, który ją wydał. Taka regulacja wydaje się być niekorzystna dla obywateli, ponieważ postępowanie przed sądem wydłuża postępowanie administracyjne, kończące się wydaniem satysfakcjonującej i zgodnej z prawem decyzji. Ponadto sądy administracyjne prowadzą postępowania jedynie na podstawie dowodów z dokumentów, zatem nie korzystają z zeznań świadków. Zdaniem doktryny nie jest to uniwersalne rozwiązanie, bowiem praktyka pokazała, iż niekiedy rozmaitych ustaleń faktycznych czy prawnych po prostu brakuje, wobec czego przedmioty rozstrzygania mogą wydawać się „niekompletne”.
SKARGA DO SĄDU ADMINISTRACYJNEGO
Procedura składania skargi do sądów administracyjnych może wydawać się dość problematyczna. Wynika to z sensu stricto skomplikowanych norm materialnego i proceduralnego prawa administracyjnego.
Zacząć należy od podmiotów uprawnionych skarżyć do WSA – możliwość taka istnieje w przypadku bycia stroną postępowania administracyjnego. Kodeks postępowania administracyjnego (KPA) w artykułach 28 oraz 29 stanowi komu konkretnie przysługuje status strony:
Art. 28. Stroną jest każdy, czyjego interesu prawnego lub obowiązku dotyczy postępowanie albo kto żąda czynności organu ze względu na swój interes prawny lub obowiązek.
Art. 29. Stronami mogą być osoby fizyczne i osoby prawne, a gdy chodzi o państwowe i samorządowe jednostki organizacyjne i organizacje społeczne – również jednostki nieposiadające osobowości prawnej.
Można więc zatem dojść do wniosku, iż katalog ten jest quasi egzemplifikacyjny, toteż zawiera otwarty wykaz uprawnionych podmiotów. Powyższy przepis stanowi, że w przypadku gdy przykładowa osoba fizyczna jest właścicielem danego budynku gospodarczego, a organ administracji publicznej wyda decyzję nakazującą jego rozbiórkę, osoba fizyczna ma możliwość zaskarżyć taką decyzję, jeśli subiektywnie uzna, że jej interes prawny został naruszony. Co ciekawe, artykuł 50 ustawy „Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi” (PPSA) stanowi, iż:
Art. 50. § 1. Uprawnionym do wniesienia skargi jest każdy, kto ma w tym interes prawny, prokurator, Rzecznik Praw Obywatelskich, Rzecznik Praw Dziecka oraz organizacja społeczna w zakresie jej statutowej działalności, w sprawach dotyczących interesów prawnych innych osób, jeżeli brała udział w postępowaniu administracyjnym.
§ 2. Uprawnionym do wniesienia skargi jest również inny podmiot, któremu ustawy przyznają prawo do wniesienia skargi.
Wobec czego może nastąpić sytuacja, w której (jeżeli strony działają bez pełnomocników) zostanie wniesione kilka skarg w tej samej sprawie, jednakże w takich przypadkach WSA może rozpatrzyć je łącznie.
Najważniejszym warunkiem złożenia skargi jest uprzednie wyczerpanie możliwych środków zaskarżenia do organów wyższej instancji (wyjątkiem są skargi na działalność ministrów bądź Samorządowych Kolegiów Odwoławczych – wtedy jest możliwe zwrócenie się do organu o ponowne rozpatrzenie sprawy lub od razu zaskarżenie do WSA).
Prawo złożenia skargi do WSA przysługuje także tylko w przypadku dotrzymania określonych prawem terminów – zgodnie z artykułem 53 PPSA jest to trzydzieści dni kalendarzowych od dnia doręczenia skarżonemu określonego aktu. PPSA określa również wymogi formalne wnoszonych pism oraz szczególne wymogi dotyczące skarg:
Art. 57. § 1. Skarga powinna [być zgodna z zasadami wnoszenia pism] w postępowaniu sądowym, a ponadto zawierać:
1) wskazanie zaskarżonej decyzji, postanowienia, innego aktu lub czynności;
2) oznaczenie organu, którego działania, bezczynności lub przewlekłego prowadzenia postępowania skarga dotyczy;
3) określenie naruszenia prawa lub interesu prawnego.
Przestrzeganie powyższych wymogów jest szczególnie ważne, gdyż na podstawie artykułu 134 PPSA, sąd co do zasady jest związany zakresem wniesionej skargi (wyjątkiem od takiego postępowania jest artykuł 104 PPSA). Interesującym jest też proces skarżenia, którego dokonuje się za pośrednictwem skarżonego organu, na którym dodatkowo spoczywa obowiązek przekazania określonej skargi do WSA wraz z kompletnymi aktami sprawy. Jednakże w szczególnych przypadkach organ może rozpatrzyć taką skargę według swoich właściwości.
Strona składając skargę wskazuje, czy oczekuje jej rozpatrzenia na rozprawie, czy też na posiedzeniu niejawnym, bez udziału stron. W myśl artykułów 93 i 94 PPSA strony zawiadamiane są o dacie posiedzenia, z możliwością zdalnego uczestniczenia w rozprawie. WSA (uwzględniając skargę) rozstrzyga sprawę w drodze wyroku, tym samym uchylając decyzję, stwierdzając jej nieważność lub stwierdzając wydanie decyzji z naruszeniem prawa określonego w KPA lub w innych przepisach (stwierdzenie może dotyczyć całej decyzji lub jej części). W uzasadnieniu do wyroku, które zgodnie z artykułem 141 PPSA wydawane jest z urzędu, WSA udziela skarżonemu organowi niezbędnych wskazówek, jakimi organ powinien się kierować, aby tym razem wydał decyzję zgodnie z prawem.
SKARGA KASACYJNA
Od wyroków WSA stronom przysługuje prawo skargi do NSA, zgodnie z zasadą dwuinstancyjnego sądownictwa. Postępowanie przed NSA jest co do zasady podobne, z tym że nakłada na strony dodatkowe obowiązki formalne.
Przede wszystkim należy pochylić się nad artykułem 175 PPSA, który stanowi, iż skarga kasacyjna powinna być sporządzona między innymi przez adwokata lub radcę prawnego, zatem nakłada na strony obowiązek pełnomocnictwa.
Skargę kasacyjną należy wnieść w terminie do trzydziestu dni kalendarzowych od daty doręczenia odpisu orzeczenia wraz uzasadnieniem, z tym że jest ona kierowana do NSA, ale adresowana do WSA (można ją dostarczyć do biura podawczego sądu lub drogą pocztową). Wnosi się ją o uchylenie skarżonego orzeczenia lub jego zmianę, wskazując przy tym dokładną jednostkę redakcyjną (np. art. 90 § 1 PPSA) aktu prawa materialnego lub proceduralnego, która została naruszona, dokładne uzasadnienie skargi (faktyczne oraz prawne), a także jak naruszenia wpłynęły na wydanie rozstrzygnięcia. Skarżenia dokonuje się tylko w granicach pierwotnej skargi, a jej zakresu nie można poszerzyć. Strona wskazuje także, w jaki sposób oczekuje rozstrzygnięcia sprawy, odpowiednio tak jak przed WSA.
PPSA normuje zakres czynności dokonywanych przez NSA:
Art. 184. Naczelny Sąd Administracyjny oddala skargę kasacyjną, jeżeli nie ma usprawiedliwionych podstaw albo jeżeli zaskarżone orzeczenie mimo błędnego uzasadnienia odpowiada prawu.
Art. 185. § 1. Naczelny Sąd Administracyjny w razie uwzględnienia skargi kasacyjnej uchyla zaskarżone orzeczenie w całości lub w części i przekazuje sprawę do ponownego rozpoznania sądowi, który wydał orzeczenie, a gdyby sąd ten nie mógł rozpoznać jej w innym składzie innemu sądowi.
WNIOSKI
Sądy Administracyjne zapewniają gwarancję kontroli organów administracji publicznej przez władzę sądowniczą. Mimo swojej niebagatelnej roli ustrojowej, postępowanie przed nimi może wydawać się niezrozumiałe. Kluczowa zatem pozostaje społeczna edukacja prawna, która miałaby szansę poprawić świadomość oraz sprawczość obywateli w imię domagania się własnych roszczeń.
Przytoczone akty prawne:
– Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r.
– ustawa z dnia 25 lipca 2002 r. Prawo o ustroju sądów administracyjnych (Dz. U. 2024 r. Poz. 1267)
– ustawa z dnia 30 sierpnia 2002 r. Prawo postępowania przed sądami administracyjnymi (Dz. U. 2024 r. Poz. 935 ze zmianami)
– ustawa z dnia 14 czerwca 1960 r. Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. 2024 r. Poz. 572)
źródło nagłówka: Gov.pl
O autorze
Lokalny działacz społeczny, Rzecznik Prasowy i Radny VI i VII kadencji Młodzieżowej Rady Miasta Wrocławia. Członek Zespołu Organizacyjnego Parlamentu Młodych Rzeczypospolitej Polskiej.
Pasjonat prawa konstytucyjnego, zagadnień teoretycznoprawnych, polityki krajowej, działań charytatywnych oraz inicjatyw społecznych.
Prywatnie miłośnik muzyki, sportu oraz szeroki pojętej sztuki nowoczesnej.