26 listopada odbyła się gala rozdania Nagrody Historycznej im. Kazimierza Moczarskiego. Dziesiątka finalistów zawalczyła o nagrodę główną – statuetkę „Temperówkę” Moczarskiego oraz nagrodę 50 tys. złotych. W ten wieczór na scenie przedstawione zostały topowe pozycje literatury historycznej, na oryginalne sposoby ujmujące różnorodne tematy dotyczące społeczeństwa, kultury i dziejów Polski i świata. Zwycięzca mógł być jednak tylko jeden.
Kazimierz Moczarski – patron demokracji
Kazimierz Moczarski przyszedł na świat w rodzinie o patriotycznych tradycjach w 1907 roku. Podczas studiów prawniczych rozpoczął swoją działalność na rzecz Polski. Jeszcze zanim otrzymał tytuł magistra prawa w 1932 roku, odbył służbę w Batalionie Podchorążych Rezerwy Piechoty Nr 9 w Berezie Kartuskiej oraz działał w Legionie Młodych. Zaczął obracać się w kręgach lewicowo-liberalnej inteligencji. Studiował również dziennikarstwo, a po zakończeniu nauki i praktyk, został radcą prawnym w Wydziale Ochrony Pracy Ministerstwa Pracy i Opieki Społecznej. Zaangażował się w politykę, był działaczem Stronnictwa Demokratycznego. 31 lipca 1939 roku poślubił Zofię Płoską.
Kazimierz Moczarski | Fot. Narodowe Centrum Kultury
Pod okupacją niemiecką działał w konspiracji, w Biurze Informacji i Propagandy Komendy Głównej Armii Krajowej zajmował się układaniem planów kształtu przyszłego niepodległego państwa polskiego. Wraz z nim pracowała jego żona. Moczarski wziął udział w powstaniu warszawskim, a po jego klęsce, na rozkaz szefa BIP, opuścił miasto wraz z ludnością cywilną. Po rozwiązaniu AK wciąż działał w sztabie Delegatury Sił Zbrojnych Na Kraj, za co po aresztowaniu, został przez UB skazany na 10 lat więzienia. Podczas śledztwa torturowano go i upokarzano. Umieszczono go w jednej celi z hitlerowskim zbrodniarzem wojennym, likwidatorem getta warszawskiego Jürgenem Stroopem. W tamtym czasie przeprowadził z nazistą rozmowy, które stały się inspiracją do napisania książki „Rozmowy z katem”.
Urząd Bezpieczeństwa aresztował także jego żonę, którą skazano na 6 lat więzienia. Wyrok Moczarskiego został zmieniony na karę śmierci, a później na dożywotnie pozbawienie wolności. Mimo wszystko nie zdołano go zmusić do złożenia zeznań. W 1956 roku, po spędzeniu ponad 10 lat za kratami, Moczarski wyszedł na wolność, podobnie jak jego żona. Doczekał się procesu rehabilitacyjnego.
Został dziennikarzem i aktywnie działał przeciwko komunistycznej władzy. Odbudował swoje małżeństwo i założył rodzinę. Zmarł w 1975 roku, a dwa lata po jego śmierci ukazał się jego najważniejszy reportaż – „Rozmowy z Katem”. Jego córka, Elżbieta Moczarska, podjęła działania, by uczcić jego pamięć, inicjując nagrodę literacką, imienia swojego ojca.
Prestiżowa nagroda historyczna im. Kazimierza Moczarskiego
Pierwsza edycja nagrody odbyła się w 2009 roku i od tego czasu, wsparta przez wiele wpływowych w świecie dziennikarskim osobistości, pozostaje jedną z najbardziej prestiżowych wyróżnień dla książek historycznych. Skupia się na książkach dotyczących historii współczesnej, od 1918 roku. Pozycje różnią się tematyką i stylem, wszystkie jednak wyróżnia oryginalność uchwycenia tematu oraz jego istotność dla współczesnych dziejów Polski. W jury zasiadają autorytety, które selekcjonują nominowane książki, a później wybierają zwycięzcę.
W tym roku byli to: prof. Andrzej Friszke (przewodniczący), prof. Antoni Dudek, prof. Dobrochna Kałwa, prof. Barbara Klich-Kluczewska, prof. Jan Kofman, dr hab. Andrzej Krzysztof Kunert, prof. Anna Landau-Czajka, Tomasz Łubieński, dr Anna Machcewicz, dr Tomasz Makowski, Małgorzata Szejnert i Andrzej Wielowieyski.
10 niezwykłych nominacji
Do finału dostało się 10 książek, dotykających różnych tematów: biografie, reportaże, rozprawy. Były to:
- Łukasz Bertram, „Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956”, Wydawnictwo Naukowe Scholar
- Anna Bikont, „Cena. W poszukiwaniu żydowskich dzieci po wojnie”, Wydawnictwo Czarne
- Andrzej Brzeziecki, „Kocio, Kozioł, senator. Biografia Krzysztofa Kozłowskiego”, Wydawnictwo Znak
- Jakub Gałęziowski, „Niedopowiedziane biografie. Polskie dzieci urodzone z powodu wojny”, Wydawnictwo Krytyki Politycznej
- Bartłomiej Kapica, „Władysław Bieńkowski. Biografia polityczna”, Instytut Solidarności i Męstwa im. Witolda Pileckiego
- Sławomir Łotysz, „Pińskie błota. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku”, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”
- Maciej Łuczak, „A imię jego 34. Postępowania karne wobec sygnatariuszy Listu 34 i popierających go pisarzy”, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk
- Włodzimierz Mędrzecki, „Odzyskany śmietnik. Jak radziliśmy sobie z niepodległością w II Rzeczypospolitej”, Wydawnictwo Literackie
- Krzysztof Umiński, „Trzy tłumaczki”, Wydawnictwo Marginesy
- Agnieszka Witkowska-Krych, „Dziecko wobec Zagłady. Instytucjonalna opieka nad sierotami w getcie warszawskim”, Żydowski Instytut Historyczny.
Fot. Dom Spotkań z Historią
„Temperówka” Moczarskiego powędrowała do…
Sławomira Łotysza, autora „Pińskich błot. Natura, wiedza i polityka na polskim Polesiu do 1945 roku”. Uzasadnieniem było oryginalne ujęcie przez autora historii polskich mokradeł. Tereny te jako zaniedbywane i pomijane w powszechnym dyskursie pełnią bardzo ważną rolę środowiskową, będąc niezwykle pojemnym magazynem dwutlenku węgla. Uhonorowanie książki nagrodą wskazuje na pilną potrzebę chronienia tego elementu natury.
Młodzież zadecydowała
Oprócz nagrody głównej wręczony został także „Ołówek” Moczarskiego. W tym wypadku rolę jury odegrały Młodzieżowe Kluby Historyczne im. Kazimierza Moczarskiego, koordynowane przez Adama Rębacza. Uczniowie liceów z całej Polski, będący ich członkami, wybrali najlepszą ich zdaniem książkę, która ciekawi i angażuje młodych czytelników. „Ołówek” Moczarskiego powędrował do Marty Grzywacz, autorki książki „Blizny. Prawdziwa historia królików z Ravensbruck”. Poruszająca historia kobiet, więźniarek, na których naziści przeprowadzali eksperymenty w obozach koncentracyjnych, zaskarbiła sobie serca młodszych czytelników pozycji historycznych.
Na gali rozdawane były także broszury pt. „Prawda i pamięć”, przygotowane przez członków warszawskich klubów historycznych. Pod okiem Adama Rębacza i dziennikarza Gazety Wyborczej, Piotra Lipińskiego, powstały cztery prace, dotyczące historii, którą zachowuje ludzka pamięć.
Fot. nagłówka: Dom Spotkań z Historią
