Firmanctwo, a odpowiedzialność osoby w kryzysie bezdomności

Osoby znajdujące się w kryzysie bezdomności najczęściej są osobami z małym majątkiem albo prawie w ogóle go nie posiadają. Ponadto, przez brak domu, życie na ulicy, osoby te są wręcz prawie anonimowe, przez co stają się celem chcących wykorzystać ten stan w swoich nielegalnych działaniach

Jednym z takim działań jest firmanctwo, czyn zabroniony przez kodeks karny skarbowy (Dz. U. 1999 Nr 83 poz. 930, dalej: KKS) Zgodnie z art. 55 KKS jest to czyn polegający na tym, że “Podatnik, który w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej na własny rachunek lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą innego podmiotu i przez to naraża podatek na uszczuplenie”. Osoba bezdomna staje się w tym stanie faktycznym tzw. “słupem”. Podatnik, który chce pozostać anonimowy i “ukryć” swoją działalność gospodarczą pojawia się u osoby bezdomnej z ofertą, najczęściej finansową i przybierającą formę wyzysku (wykorzystanie położenia osoby w kryzysie bezdomności), w zamian za użyczenie swojego nazwiska do zarejestrowania działalności gospodarczej, która ma służyć ukryciu tożsamości prawdziwego podatnika, co spowoduje uszczuplenie należności publicznoprawnych. Strona podmiotowa tego przestępstwa karnoskarbowego wyszczególnia dwa podmioty: firmujący – osoba, która użycza swojego imienia i nazwiska oraz innych danych; firmant – osoba, która zakłada działalność gospodarczą na dane firmującego.

Proceder taki trwa zazwyczaj do momentu, gdy odpowiednie organy dowiedzą się lub same wykryją firmę na “słupa”, która generuje zaległości podatkowe. Na gruncie KKS i z lektury art. 55 może się wydawać, że odpowiedzialności karnoskarbowej podlega jedynie firmant. Nie jest to prawda. Wedle większości doktryny firmujący może ponosić odpowiedzialność także na podstawie współsprawstwa lub pomocnictwa (art. 9 i art. 20 KKS) w zależności od swojej umyślności lub nieumyślności. Wskazać należy, że znamieniem koniecznym do popełnienia firmanctwa jest narażenie podatku na uszczuplenie. Samo założenie działalności gospodarczej na inną osobę nie oznacza karania z art. 55 KKS, musi zajść zagrożenie finansowe dla Skarbu Państwa. W zależności od kwoty podatku narażonego na uszczuplenie, można odpowiadać za przestępstwo skarbowe lub wykroczenie i od tego też zależeć będzie wysokość i rodzaj kary. Drugim rodzajem odpowiedzialności na podstawie której firmujący może odpowiadać to odpowiedzialność podatkowa. Wynika ona z przepisów ordynacji podatkowej (Dz. U. 1997 Nr 137 poz. 926, dalej: OP), a dokładniej z art. 113 OP stanowiący, że „Jeżeli podatnik, za zgodą innej osoby, w celu zatajenia prowadzenia działalności gospodarczej lub rzeczywistych rozmiarów tej działalności, posługuje się lub posługiwał się imieniem i nazwiskiem, nazwą lub firmą tej osoby, osoba ta ponosi solidarną odpowiedzialność z podatnikiem całym swoim majątkiem za zaległości podatkowe powstałe podczas prowadzenia tej działalności”. Przepis ten wprowadza solidarną odpowiedzialność firmującego z firmantem za zaległości podatkowe powstałe w wyniku działania firmanta.

Przyjrzyjmy się teraz potencjalnym skutkom firmanctwa dla osoby w kryzysie bezdomności, która została przyłapana na popełnieniu tego czynu. Na kanwie odpowiedzialności karnoskarbowej w większości przypadków doszłoby najprawdopodobniej do umorzenia postępowania albo i jego nie wszczynania, gdyż udowodnienie takiej osobie umyślnego popełniania współsprawstwa byłoby wyjątkowo ciężkie. W przypadku odpowiedzialności podatkowej co prawda osoba taka odpowiada solidarnie z firmantem i przeciwko niej mogłaby zostać wydana przez Naczelnika Urzędu Skarbowego decyzja o odpowiedzialności podatkowej i konieczności zapłaty zaległości, jednak postępowanie egzekucyjne wobec takiej osoby nie zostałoby wszczęte ze względu na niemożność wyegzekwowania należności z majątku firmującego, który w większości osób w kryzysie bezdomności byłby najczęściej znikomy i niewystarczający do uregulowania długów.

Artykuł powstał we współpracy z Fundacją „Na nowo Polska” – organizacją pozarządową zajmującą się wspieraniem osób w kryzysie bezdomności. Zrzeszającej ludzi chętnych by osobom takim pomagać, wspierać ośrodki i przytułki w codziennej działalności, zmieniać podejście społeczeństwa i organów władzy publicznej do kryzysu bezdomności.

Bibliografia:

Zgoliński [w:] A. Bułat, V. Konarska-Wrzosek, T. Oczkowski, I. Zgoliński, Kodeks karny skarbowy. Komentarz, wyd. II, Warszawa 2021
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U. 1966 Nr 24 poz. 151
Ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r.- Ordynacja Podatkowa, Dz. U. 1997 Nr 137 poz. 926 Ustawa z dnia 10 września 1999 r.- Kodeks karny skarbowy, Dz. U. 1999 Nr 83 poz. 930
Ustawa z dnia 17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, Dz. U. 1966 Nr 24 poz. 151