Największe skandale finansowe i ich konsekwencje w dziedzinie finansów nie są nowym zjawiskiem. Historia pokazuje, iż firmy oraz spółki naruszają zasady etyczne oraz przepisy prawne głównie w celu osiągania dodatkowych korzyści finansowych kosztem innych osób lub instytucji. Co istotne, mogą mieć miejsce na różnych poziomach; od jednostek indywidualnych po duże korporacje i instytucje rządowe.
Wielka nauczka czy ciche przyzwolenie?
Afera 100 sekund
Afera 100 sekund trwała krótko, ale wywarła trwały wpływ na reputację GPW. Ujawniono, że grupa traderów, działając poprzez skoordynowane wysiłki, zaangażowała się w manipulację rynkiem poprzez tworzenie sztucznego popytu, a także sztuczne zawyżanie cen akcji. Manipulacja miała miejsce w krótkim przedziale czasowym wynoszącym zaledwie 100 sekund, podczas których dokonano znaczących transakcji, zniekształcając prawdziwą wartość zaangażowanych papierów wartościowych.
Sprawcy skandalu wykorzystywali różne techniki do manipulowania rynkiem. Obejmowały one angażowanie się w transakcje typu wash, w ramach których realizowano dopasowane zlecenia kupna i sprzedaży, aby stworzyć iluzję prawdziwej działalności handlowej. Innym razem ich sposób polegał na tzw. „pompowaniu” cen akcji poprzez agresywne kupowanie lub rozpowszechnianie fałszywych informacji w celu przyciągnięcia niczego niepodejrzewających inwestorów. Skoordynowany charakter tych działań utrudniał organom regulacyjnym wykrywanie manipulacji w czasie rzeczywistym.
Afera 100 sekund na Giełdzie Papierów Wartościowych w Warszawie była przełomowym wydarzeniem, które zapoczątkowało serię działań dążących do wykrycia i rozwiązania incydentu oraz zapobiegnięcia podobnym sytuacjom na giełdzie w przyszłości – podjęto wówczas szereg inicjatyw mających na celu odbudowę zaufania inwestorów do rynku finansowego. Przeprowadzono gruntowne śledztwo, w wyniku którego zidentyfikowano główne przyczyny incydentu.
Przyczyny afer w dziedzinie finansów
Firmy czy spółki dopuszczają się oszustw głównie z powodu braku restrykcyjnego nadzoru nad działaniami poszczególnych instytucji finansowych, co skutkuje naruszeniem przepisów. Działania te można zakwalifikować jako oportunistyczne, czyli takie, w których podmioty dążą do realizacji własnych korzyści kosztem pozostałych osób przez pryzmat kłamstw i oszustw. Chciwość i nadmierna presja na zysk często mogą prowadzić do nieetycznych praktyk. Afery finansowe mają swoje źródło także w złożoności systemu finansowego. Obecny mechanizm składa się z różnorodnych produktów, instrumentów, a także transakcji. Złożoność ta może sprzyjać ukrywaniu wszelkich manipulacji oraz oszustw.
Porównanie afer finansowych w Polsce i na świecie
Afera Enron
„Upadłość Enron była dewastująca dla dziesiątek tysięcy ludzi i wstrząsnęła opinią publiczną na temat pewności korporacyjnej Stanów Zjednoczonych.”
Robert Mueller (FBI)
Enron był amerykańskim przedsiębiorstwem, powstałym w wyniku połączenia dwóch firm działających w branży energetycznej – Northern Natural Gas Company (Houston Natural Gas) oraz InterNorth Inc. Enron w ciągu 15 lat stał się symbolem amerykańskiego sukcesu, jak i późniejszej spektakularnej porażki.
Firma rozpoczęła swoją działalność polegającą na sprzedaży energii elektrycznej w roku 1994 po to, aby rok później wejść na rynek europejski. Firma w krótkim czasie zyskała pozytywną opinię publiczną jako skutek nieukrywanej działalności dodatkowej – inwestowała ona w alternatywne źródła energii czy różnorodne projekty społeczne. Enron był także szanowany przez pracowników, którzy licznie inwestowali swoje fundusze emerytalne w jej akcje. Rozszerzenie zakresu oferowanych usług nastąpił wraz z decyzją o rozpoczęciu nie tylko dystrybuowania, ale także i handlowania energią. Dzięki temu posunięciu Enron stał się potęgą w branży energetycznej – w 2000 r. firma deklarowała obroty w wysokości 101 miliardów dolarów, a także posiadała tytuł wysokiej innowacyjności nadany przez magazyn „Fortune” w latach 1996-2001. Liczne sukcesy spółki miały swoje odbicie w cenach akcji – inwestorzy coraz bardziej byli skłonni lokować w nie swój kapitał, co powodowało stały wzrost cen, a przy tym większe zyski, Wszystko to działo się do czasu.
Świetność Enronu zakończyła się wraz z dniem 16 października 2001r., kiedy to firma w sprawozdaniu finansowym za III kwartał wykazała stratę w wysokości 618 mld dolarów. Jak się okazało, dzięki Komisji Giełdy i Papierów Wartościowych (SEC), zyski Enronu przez 5 lat jego świetności były sztucznie zawyżane. W jaki sposób? Wykorzystane do tego celu zostały tzw. spółki celowe (SPV). Są one najczęściej tworzone w celu realizacji konkretnych działań takich jak projekty inwestycyjne. Enron tworzył je wyłącznie po to, aby sprzedawać swoje nierentowne i przynoszące straty aktywa. Dzięki takiemu działaniu spółka zmniejszała swój dług przy jednoczesnym wzroście zysków ze sprzedaży. We wszystkim pomagał im audytor – firma Arthur Andersen – która usuwała dowody transakcji Enronu z konkretnymi SPV. Takie działanie pozwoliło na wzrost ceny akcji z 30 dolarów do 80 w przeciągu 3 lat (1998-2001).
SPV były wykorzystywane także do zaciągania kredytów. Ich zabezpieczeniem były transferowane akcje Enronu. Banki nie widziały zagrożenia, gdyż Enron był symbolem prężności i sukcesu, a same ceny akcji rosły w górę. W ten sposób Enron uzyskiwał kolejne źródło przychodów, minimalizując przy tym koszty związane ze spłatą zadłużenia – w końcu SPV nie były ujmowane w sprawozdaniach finansowych, a więc de facto Enron zyskiwał przychód, lecz nie odnotowywał jednocześnie kosztu.
Ujawnienie działań Enronu doprowadziło do masowej wyprzedaży akcji, w wyniku czego, zgodnie z prawem popytu, nastąpił drastyczny spadek ich cen do kilku centów. Pod koniec 2001r. spółka ogłosiła upadłość. Bankructwo Enronu, spółki o łącznej wartości aktywów w wysokości ponad 63 mld USD, uznaje się za największe bankructwo w USA aż do upadku WorldComu w 2002r. Finalnie firma audytowa Arthur Andersen także przestała istnieć, zaś osobom odpowiedzialnym za wybuch afery zostały postawione zarzuty.
Skutkiem afery Enronu było przede wszystkim poniesienie straty przez inwestorów – szacunki mówią o wysokości 60 mld dolarów. Ponadto sami pracownicy stracili w postaci spadku wartości funduszu emerytalnego o 2 mld USD. Pozytywnym rezultatem stała się zmiana w prawie amerykańskim poprzez wprowadzenie w 2002 r. ustawy Sarbanesa-Oxleya, na podstawie której zaostrzono kary za wszelkie próby fałszowania sprawozdań finansowych, a także zwiększona została odpowiedzialność karna oraz cywilna firm audytorskich.
Afera WorldCom
Na początku XXI wieku WorldCom stał się symbolem amerykańskiej potęgi telekomunikacyjnej. Szczycąc się rozległą siecią połączeń międzymiastowych, firma była znaczącym graczem w branży, posiadającym znaczny udział w rynku. Jednak po błyskawicznym wzroście nastąpił katastrofalny upadek, gdy WorldCom został uwikłany w jeden z największych skandali księgowych w historii Ameryki.
WorldCom, założony w 1983 roku jako Long Distance Discount Services, szybko rozwinął się dzięki serii fuzji i przejęć. Pod kierownictwem CEO Bernarda Ebbersa firma przekształciła się w potęgę telekomunikacyjną, gromadząc rozległą sieć obejmującą całe Stany Zjednoczone. Ekspansywna strategia rozwoju WorldCom sprawiła, że stała się ona głównym konkurentem w branży, rzucając wyzwanie uznanym graczom (takim jak AT&T).
Losy WorldCom uległy drastycznemu odwróceniu w 2002 roku, gdy wewnętrzny audyt ujawnił szokujące rewelacje: firma zaangażowała się w oszukańcze praktyki księgowe, sztucznie zawyżając swoje zyski o miliardy dolarów. Kierownictwo manipulowało księgami, aby ukryć wydatki i zawyżyć przychody, przedstawiając różowy obraz finansowy, który ukrywał prawdziwą kondycję finansową firmy.
Ujawnienie nieprawidłowości księgowych WorldCom spowodowało masową utratę zaufania inwestorów, co doprowadziło do gwałtownego spadku kursu akcji spółki. W obliczu rosnącego zadłużenia i wyzwań prawnych, spółka złożyła wniosek o ochronę przed bankructwem na mocy rozdziału 11 w lipcu 2002 roku. Bankructwo WorldCom, wówczas jedno z największych w historii, miało daleko idące konsekwencje. Tysiące pracowników straciło pracę, akcjonariusze ponieśli znaczne straty, a reputacja całej branży telekomunikacyjnej została nadszarpnięta.
Afera Lehman Brothers
Założona w 1850 r. firma Lehman Brothers miała skromne początki jako mały sklep spożywczy w Montgomery w stanie Alabama. Z biegiem lat firma przekształciła się w potęgę finansową, odgrywając znaczącą rolę w gwarantowaniu głównych ofert publicznych i stając się liderem w handlu instrumentami o stałym dochodzie. Lehman Brothers dobrze prosperował na Wall Street, rozszerzając swoją działalność i budując reputację innowacyjnych rozwiązań finansowych.
Na początku XXI wieku firma zaczęła ochoczo inwestować w papiery wartościowe zabezpieczone kredytami hipotecznymi subprime, stawiając na pozornie niepowstrzymany wzrost rynku mieszkaniowego. Jednak gdy bańka mieszkaniowa pękła, a niespłacane kredyty hipoteczne gwałtownie wzrosły, Lehman Brothers znalazł się w dużym stopniu narażony na toksyczne aktywa.
Do 2008 r. rosnące straty i brak płynności doprowadziły Lehman Brothers na skraj upadku. Wysiłki zmierzające do zawarcia umowy ratunkowej zakończyły się fiaskiem, gdyż potencjalni nabywcy nie byli skłonni do przejęcia znacznych zobowiązań Lehmana. W dniu 15 września 2008 r. Lehman Brothers złożył wniosek o ochronę przed bankructwem na podstawie Chapter 11, co stanowiło największy wniosek o upadłość w historii Stanów Zjednoczonych. Upadek wywołał falę szoku w globalnym systemie finansowym, prowokując panikę i pogrążając rynki w chaosie.
Skutki afer finansowych
Jak można zauważyć przez pryzmat opisanych przykładów, afery w dziedzinie finansów mogą mieć skutki zarówno dla jednostek i firm zaangażowanych w nieprawidłowości, jak i dla ogółu gospodarki oraz zaufania publicznego. W krótkim okresie podobne zachowania mogą przynieść korzyści, ale zawsze wiązać się będą z nimi destrukcyjne skutki. Jednym z nich jest utrata zaufania oraz reputacji ze strony klientów czy inwestorów. Tracą na tym także i podmioty pośrednio zaangażowane w oszustwo, tak jak w przypadku afery Enronu, firma audytorska Arthur Andersen, której współuczestnictwo doprowadziło do jej upadku. W przypadku firm czy spółek o zasięgu światowym, podjęcie przez nich oszustw może prowadzić do niestabilności gospodarczej, zachwiania stabilności kursów na rynkach finansowych oraz do ogólnego spowolnienia wzrostu gospodarczego. Mimo to zauważalne są także i pozytywne skutki afer finansowych, takie jak zwiększenie przejrzystości i transparentności firm i spółek poprzez wprowadzanie bardziej rygorystycznych przepisów czy zaostrzanie ich egzekwowania.
Źródła:
https://www.aferyfinansowe.pl/category/afery-finansowe-na-swiecie/
https://www.int-comp.org/careers/your-career-in-financial-crime-prevention/what-is-financial-crime/
Fot. nagłówka: Maciej Luczniewski/REPORTER/EASTNEWS
O autorze
Studentka administracji na Uniwersytecie Warszawskim. Stara się wydłużyć dobę do 48 godzin. Entuzjastka picia kawy. Interesuje się prawem rynków kapitałowych oraz nowymi technologiami. W wolnym czasie robi zdjęcia oraz organizuje city breaks.
Koordynatorka Korekty oraz studentka kierunku Rachunkowość i Podatki. Zawodowo realizuje się w kierunku księgowości i finansów, zaś dodatkowo działa w zakresie szeroko pojętego marketingu.